Cas di Torto

cas tipico di lodo na Aruba
E articulo aki ta uza ortografia di Papiamento. Lo aprecia si por mantene e articulo aki na estilo di Papiamento.

Cas di torto of cas di lodo (tambe yama cas di bara), ta un estilo di construccion tradicional na Aruba y Bonaire.[1]. Ta calcula cu na Aruba tin mas of menos sesentidos cas di torto ainda, aunke solamente cuater ta den bon estado.

Cas di Torto
Supkategoria diedifisio Editá
PaisAruba Editá

Origen di cas di torto editá

Ta pensa cu e tradicion di traha cas di torto a bin for di Venezuela, pa motibo cu na peninsula di Paraguana tabatin e mesun sorto di cas aki, cu nan tabata yama "casa de torta". E tradicion aki a sigui te na aña 1925.

Sistema di construccion editá

E prome habitantenan tabata e indjannan cu a biba na Aruba tabata uza material cu nan haya den naturalesa pa construi nan cas. A cuminsa traha cas di torto of cas di lodo den siglo diesocho. Nan tabata uza un mescla di klei y awa (lodo) y yerba seco (Panicum capillare). Pa e structura tabata uza palo di mata y cadushi (Cereus) y tabata situa e cas conforme e pasada di aire y posicion di solo. Despues cu limpia e tereno y pareh'e, ta cuminsa cu trahamento di e cas. Nan tabata coy cuater brasa diki di kwihi cu parti ariba un horket y hinca esakinan den tera. Parti ariba tambe nan tabata pone taki diki di cuihi pa forma asina e spant pa carga e dak. Ora cu nan cla cu esaki, nan tabata pone tur e partinan cu lo forma porta y bentana. Despues cu nan finalisa e skelet, nan tabata vlecht tur esaki den forma di crus, lagando solamente e partinan pa porta y bentana habri.

 
Muraya di cas di torto den bario di Rancho na Oranjestad
 
Interior di cas di torto

Muraya editá

Nan tabata pleister e skelet tur dos banda cu torto, esta e mescla di lodo cu yerba. Nan tabata yena e skelet cu aproximadamente dies centimeter di torto cada banda. Tin hende ta bisa pañota en bes di pleister. Despues nan tabata blancha e cas cu un mescla di calichi mula y aloe. Cu e calki aki e cas tabata haya un colo un poco geel. E marga di e aloe tabata evita comehein drenta den structura di e cas. Nan tabata pone bentana y porta habri pafo y tabata duna nan generalmente un colo berde scur.

Dak editá

Pa traha e dak, nan tabata uza pal'i maishi. Nan tabata laga esaki seca den bohi. Despues tabata habri e bohi fo'i otro y tabata pres e pal'i maishi debidamente. Djey nan tabata pone esakinan riba e skelet pa forma e dak.

Particion di e cas di torto editá

Un cas di torto ta consisti di un sala, un cushina y un of dos camber. E hendenan di cas tabata cushina riba fogon. Riba esaki tabatin fogon, nan tabata uza un confo pafo pa cushina. Bestro y baño tambe tabata pafo.

Desaroyo di cas di torto editá

Segun tempo tabata pasa a bin cambio den e estilo di construccion di e casnan aki. E murayanan tabata bira cas bes mas diki, como cu tabata uza piedra basta grandi pa traha. E dak si a keda e prome temponan di pal'i maishi. Cu binida di Lago na 1924, nan a cambia e daknan pa zim of asbest. Poco poco a cambia porta y bentana tambe, sea pa yalusi di palo of pa glas. Teniendo cuenta cu clima di Aruba, e cambionan aki no tabata asina faborabel, ya cu e casnan no tabata asina fresco mas manera esunnan original. Na Masiduri ainda po observa un cas di torto y na Cunucu Arikok tin un replica di un cas di torto.

Tradicion editá

Trahamento di un cas asina tabata un asunto colectivo. Famia, bisiña y amigo tabata haya cuminda y bebida. P'esey hopi biaha ainda bo ta haya tur e famianan ta biba cerca di otro. Den construccion cada un tabatin cu paga lomba.

Fundacion Herencia Historico di Aruba, hunto cu e cineasta Jado Maduro, ta realisa na 2022 e documentario Casnan di Torto na Aruba.[2]