E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Lingua Franca Nova (abreviá LFN i tambe konosí komo Elefen) ta un idioma artifisial, kreá na aña 1965 pa George Boeree di e Universidat di Shippensburg na Pennsylvania.[1] E ta basá riba e vokabulario di e idioma franses, italiano, português, spaño i katalan.[2] Lingua Franca Nova a wòrdu kreá pa uso den komunikashon internashonal i tin un gramátika hopi sensio, meskos ku mayoria di e idiomanan krioyo.

Lingua Franca Nova
Idioma artifisial
Fecha di fundashon òf kreashon1998 Editá
Nòmber nativoLingua Franca Nova, lingua franca nova, elefen Editá
Nomber kòrtikuLFN Editá
Basá ribaLenganan romaniko Editá
Kreá paGeorge Boeree Editá
Inspired bySabir, Papiamentu, Idioma Krioyo Haitiano Editá
Tipologia lingwístikosubject–verb–object, nominative–accusative language, fusional language Editá
Writing systemAlfabet Latino, álfabèt siríliko Editá
Wèpsait ofisialhttps://elefen.org/ Editá
Described at URLhttps://linguifex.com/wiki/Lingua_Franca_Nova, https://cals.info/language/lingua-franca-nova/ Editá
Banderaflag of Lingua Franca Nova Editá
Used byElefenist Editá
Kategoria ligáCategory:Lingua Franca pronunciation Editá
Wikimedia language codelfn Editá

Introdukshon editá

Lingua Franca Nova (Elefen) ta un idioma diseñá pa ta partikularmente simpel, konsistente i fásil pa siña pa komunikashon internashonal. E tin algun cualidad positivo:

  1. E tin un kantidat limitá di fonema. E sonido ta similar na italiano òf spañó.
  2. E ta wordo skirbi foneticamente. Ningun mucha no mester pasa añanan siña irregularidatnan.
  3. E tin un gramátika kompletamente regular, similar na e kriolnan di mundu.
  4. E tin un kantidat limitá i kompletamente regular di afiksonan produsí pa derivashon di palabra rutinario.
  5. E tin reglanan bon definí pa orden di palabra, di akuerdo ku hopi idioma grandi.
  6. Su vocabulario ta fuertemente arraigá den e lenguanan romance moderno. E lenganan aki nan mes ta amplio i influyente, ademas nan a kontribuí ku e gran parti di e vokabulario Ingles
  7. E ta diseñá pa ta naturalmente aseptá di neologismo tékniko latino i griego, e de facto "standar mundial".
  8. E ta diseñá pa parse relativamente 'natural' pa esnan ku ta konosí ku idioma romance, sin ta mas difísil pa otronan siña.

Fundeshi editá

Alfabèt i pronunsiashon editá

Lèter a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z
Pronunsiashon /a/~/ɑ/ /b/ /k/ /d/ /e/~/ɛ/ /f/ /g/ /h/ /i/, /j/ /ʒ/ /l/ /m/ /n/, /ŋ/ /o/~/ɔ/ /p/ /r/ /s/ /t/ /u/, /w/ /v/ /ʃ/ /z/

Òrden di palabra editá

suheto – verbo – obheto:

  • la fem ama la casa “e muhé ta stima su kas”

partikulanan – sustantivo – athetivo:

  • la casa grande - “e kas grandi”

palabra ousiliar – verbo – atverbio:

  • me debe pasea atendente - “mi mester kana ku kuidou”

preposishon – sustantivo:

  • el es en la jardin - “e ta den e hardin.”

Gramàtika editá

  Artíkulo prinsipal: Gramàtika di Lingua Franca Nova

-s (-es despues di konsonante) ta e forma plural di un sustantivo:

  • omes e femes - “hòmbernan i muhénan”

ia ta forma e pasado di e verbo:

  • tu ia labora - “bo a traha”

va ta e forma futuro di un verbo:

  • tu va labora - “bo ta bai traha”

ta ta forma e kondishonal:

  • si me pote, me ta vola - “si mi por, mi lo bula”

Un verbo por sigui otro si tur dos verbo tin e mesun suheto:

  • me vole compra un camisa T - “mi ta deseá kumpra un flanel”

E verbo intransitivo ta kombèrtí na kousativo dor di agrega un obheto

  • me move - “mi ta move” → me move la table - “mi ta move e mesa”

Agregando -nte na e verbo ta krea e partisipio aktivo, sirbiendo komo athetivo òf sustantivo:

  • donante “cu ta duna of dunadó”

Agregando -da na e verbo ta krea e partisipio pasivo, sirbiendo komo athetivo òf sustantivo:

  • donada - “duná of donashon”

Un verbo por wordu uza manera sustantivo:

  • nos dansa - “nos balia” → la dansa - “e baile”

Un athetivo por wordu uza komo sustantivo:

  • un om saja - “un hòmber sabí” → la sajas - “sabínan”

Atverbionan ta idéntiko na athetivo:

  • un om felis - “un hòmber felis” → el dansa felis - “e ta balia felis”

Pa hasi un pregunta, ta kuminsá ku un palabra di interogashon òf esce i kaba ku un punto di interogashon:

  • esce tu pote dansa? - “bo por baila?”
  • cuando tu prefere come? - “ki tempo bo ta prefera kome?”

Historia editá

Boeree a kuminsá traha riba Lingua Franca Nova na 1965,[3] ku e meta di krea un idioma ousiliar internashonal simpli, kohérente i fásil pa sinja pa komunikashon internashonal.[4] E tabata inspirá pa e Lingua Franca of "Sabir" den e Mediteraneo, un pidgin Romantiko ku matelotnan i komersiante Européu a usá komo lingua franca den e bekín Mediteraneo di e siglonan 11-18, i tambe pa various kreol manera Papiamento i Kreyòl Ayisyen. El a usa franses, italiano, português, spaño i katalan komo leksifikadónan.

Lingua Franca Nova a ser presentá na internet pa promé biaha na 1998. A Yahoo! Group[5] Un grupo na Yahoo! a ser formá na 2002 pa Bjorn Madsen, i a yega na mas o ménos 300 miembro ku a contribuí signifikantemente pa e evolushon futur di e idioma.

Na 2005 Stefan Fisahn a kria un wiki pa e idioma.[6] E wiki a bai move pa Wikia na 2009,[7] despues a ser hospedá direktamente riba e website ofisial na 2019.[8]

Na 2007, Igor Vasiljevic a kria un grupo di Facebook, ku awor tin mas ku 600 miembro.[9]

LFN a risibí un desinashon ISO 639-3 ("lfn") for di SIL na yanüari 2008.[10]

Na 2008 Simon Davies a kuminsá traha riba aktualisashonnan importante pa e dikshonario maestro di LFN-Inglés ku por ser buská.[11] E dikshonario ta keda aktualisá riba e website ofisial,[12] ku mas di 20,000 entrada, i te mes a ser publika den forma impreso na 2018.[13]

Na 2012 un novela kompleto tradusí na Lingua Franca Nova a ser publika pa promé biaha den forma impreso: La aventuras de Alisia en la pais de mervelias, ku ta tradukshon di Simon Davies di e buki di Lewis Carroll, Alice's Adventures in Wonderland.[14][15]

Na 2014 un website ofisial nobo a ser lansá na e dominio "elefen.org": e ta ofresé diverso apoyo pa edukashon (manera listanan di palabra pa biahero, guia gramatikal kompleto) disponibel na varios idioma, i tin un wiki i e dikshonario ofisial ku por ser buská. Algun obra literario kompleto tradusí na Lingua Franca Nova ta disponibel públikamente riba e website ofisial pa lesa. E website awor tin un dialogo konversashonal komo ehèmpel: La conversa prima pa personanan ku ta kuminsá sinja https://www.elefen.org/leteratur/la_conversa_prima.html

Na 18 di aprel 2018, Wikipedia na Lingua Franca Nova, yamá "Vicipedia", a ser lansá ofisialmente komo un proyekto regüler di Wikipedia.[16]

Dia 15 di mei 2020[17] riba internet i dia 10 di mei 2021 en forma impreso[18] a publicá e promé nobela literario original skirbi na Lingua Franca Nova: La xerca per Pahoa,[19] di Vicente Costalago.

Dia 5 di yanüari 2021, C. George Boeree, kreador di e idioma, a muri di kanser di pankreas na edad di 68 aña.[20]

Literatura editá

Un literatura riku den Lingua Franca Nova ta eksistí ku tantu teksto original komo tradukshon.

E promé novela literario original skirbí na Lingua Franca Nova tabata La xerca per Pahoa,[19] skirbí pa Vicente Costalago, publika na 15 di mei 2020[17] riba Websait i na 10 di mei 2021 en forma impreso.[18] E a publika e di dos novela original na e idioma, titulá La marcia nonconoseda, na febrüari 2022.[21]

Literatura tradusí editá

E promé teksto tradusí tabata Colinas como elefantes blanca, di Ernest Hemingway; tradusí pa Daniel Alegrett na 1999. E ta un ehèmpel di lingua franca nova antigua​:

La colinas tra la vale de la Ebro eseva longa e blanca. Esta parte no ave ombra e no arbores, e la stasion eseva entra du linias de ferovia su la sol. Prosima contra un lado de la stasion, aveva la ombra tepida de la construida e un cortina, fada de cordas de granos de bambu, pendente tra la porta abrida a en la beveria, per mantenir la moscas a estra. La american e la fia ce le acompaniava, sentava se a un tabla su la ombra, estra la construida. Eseva multe calda, e la tren rapida da Barselona venira en cuatrodes minutos. El parava se en esta stasion entra dudes minutos e partiva a Madrid.

Nos mester warda te ku 2008 pa mira otro tekstonan literario skirbí den e idioma aki. E biaha aki, E ta Trata Di Bocragonia (e poesia Jabberwocky di Lewis Carroll) i La cade de la Casa de Usor, tradusí pa Simon Davies. E elefenista aki a tradusí otro obranan manera Alisia en la pais de mervelias, tradusí na 2010 i publiká na 2012, loke a hasié e promé publikashon riba papel den e idioma aki.

Aki ta un extracto di Aki ta un extracto di Alisia den e pais di mervelias, un ehempel di e idioma den su etapa final:, un ehempel di e idioma den su etapa final:

“A acel dirije,” la Gato dise, brandante se pedeta destra, “un Xapor abita: e a acel dirije,” brandante la otra pedeta, “un Lepre de Marto. Visita la un o la otra, como tu desira: ambos es fol.”
“Ma me no vole pasa entre persones fol,” Alisia comenta.
“O! tu no pote evita lo,” la Gato dise: “asi, tota de nos es fol. Me es fol. Tu es fol.”
“Como tu sabe ce me es fol?” Alisia dise.
“Sin duta tu es,” la Gato dise, “car si no, tu no ta veni asi.”

Simon Davies tambe a tradusí La prinse peti, di Antoine de Saint Exupéry; na 2009. Na prinsipio, e teksto aki a ser tradusí pa un otro persona, pero despues di a deskubrí ku e no tabata un tradukshon di e original, sino for di ingles, Simon Davies a disidí di tradus'é atrobe for di prinsipio.

Entry 2013 i 2014, Simon Davies tambe a tradusí Tra la miror, e lo cual Alisia trova a ultra.

Na 2014, C. g. Boeree a tradusí La trajedia de re Lear di William Shakespeare, e promé obra teatral tradusí na lingua franca nova.

Na 2018, Simon Davies a tradusí Un studia en scarlata i riba 29 di aprel 2019 el a kaba di tradusí e promé buki di E Eneida.

Me canta armas e la om ci, de la costas de Troia, escluida par fortuna, ia veni la prima a Italia e la bordas Lavinian, multe lansada sur la teras e la profonda par la fortia de la altas, su la coleria memoriosa de Juno savaje; multe ance en gera el ia sufri, asta fundi un site e introdui dios a Latio, de do es la popla Latina, la padres de Alba Longa, e la murones de Roma alta.

Dia 22 di yüni 2019, Vicente Costalago a tradusí E Evangelio di San Marko, basá riba e versionnan na ingles i na spaño di E Beibel vaticano. E ta e di tres teksto kompleto di Beibel tradusí na e idioma aki, siendo e Di dos Epístola di San Huan e di dos, tradusí pa e mesun autor na 2008; i E Eklesiastés e promé, tradusí pa Dave MacLeod na 2006. Fragmentonan di otro Parti di Beibel a ser tradusí, manera parti di E Evangelionan di San Lukas i San Huan.

Dia 10 di novèmber 2019, Vicente Costalago a tradusí e promé kapítulo di El Quijote i dia 22 di febrüari 2020, el a kaba e tradukshon di E Evangelio di San Mateo.

Aki ta e prinsipal obra literario tradusí na Lingua Franca Nova, tur públikamente disponibel pa lesa riba e websait ofisial:

Literatura oríginal editá

Mayoria literatura na lingua franca nova ta literatura tradusí.

E literatura original ta konsistí prinsipalmente di poesia, Siendo Guido Crufio e elefenista ku mas poesia original a skirbi den e idioma aki. Ta bon pa menciona su poesia Lingua franca nova (Un poesia) y Druid la dragon.[22]

E promé novela original skirbí den e idioma aki ta la xerca per pahoa,[23] publiká na mei di 2020 pa Vicente Costalago. Den dje, E ta konta E aventuranan di Joan, ku a sali for di su reino pa buska e spada Pahoa, ku kua e por a demostrá ku e tabata e úniko heredero di reino Di Lincuo. E di dos novela original, la marcia nonconoseda, di e mesun autor, a keda publiká na febrüari 2022.[24][25]

Literatura pa mucha editá

 
La crea de la mundo, un cuento pa mucha.

Aunke literatura di e idioma aki tin tiki buki, tin varios pa mucha, entre nan ta:

  • Encontra la familia
  • Blancaneva
  • Fables de Esopo
  • Frate Jaco[26]
  • Senerela[27]

Na 2020, Vicente Costalago a skirbi varios buki pa mucha, manera Naras per enfantes,[28] ku kontonan tradishonal; Nos conose la mundo,[29] ku un presentashon tokante Spaña; Ci es ci?,[30] ku biografia di personanan famoso i un buki tokante animalnan.[31]

Link eksterno editá