Pandemia di COVID-19

E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

E pandemia di coronavirus na 2019–2020 ta e surgimentu mundial di e malesa di coronavirus tipo COVID-19, kousá pa e sindroma respiratorio severo agudo coronavirus 2 (SARS-CoV-2). E vírus a wordu raportá pa prome bes na Wuhan, provinsia Hubei, China, dia 17 di november 2019 [1] i desde 11 di mart 2020 Organisashon Mundial di Salú (WHO) a deklará e surgimentu un pandemia.[2]

Mapa di kasonan di COVID-19 konfirmá pa capita riba dia 11 di aprel 2020:

   1,000+ kaso konfirmá pa miyon

   500-1,000 kaso konfirmá pa miyon

   200–500 kaso konfirmá pa miyon

   50–200 kaso konfirmá pa miyon

   0–50 kaso konfirmá pa miyon

   No tin dato o kaso konfirmá

Te ku 22 di mei 2020 a raportá alrededor di 5.16 mion kaso di COVID-19 na mas ku 188 pais i teritorio, ku a resulta den mas ku 335.000 morto. Mas ku 1.98 mion persona a rekuperá di e virus.[3]

Mortonan konfirmá a kausa di COVID-19 segun pais i teritorio riba dia 25 mart 2020):

   Paisnan ku kasonan konfirmá ku minimo 1 morto raportá

   Paisnan ku kasonan konfirmá, pero sin morto raportá

Den forma similar na grip e vírus ta plama entre persona mediante gotanan respiratorio chiki prosedente di tosamentu.[4] Entre e momento di ta eksponí i inisio di síntoma tin tipikamente un lapso di sinku dia, pero ku por osila entre dos pa dieskuater dia.[5][6] Sintomanan mas komun ta keintura, tosamentu, rosea kortiko.[5] Komplikashonnan por inklui pulmonia i e sindroma respiratorio agudo. Aktualmente no ta existi bacuna o tratamento spesifiko antiviral, pero investigashon ta andando. Esfuerzonan ta worde dirigi riba maneho di e sintomanan i terapia di sosten. Ta rekomenda medida preventivo manera laba man, mantene distansia di otro hende (en espesial esun ku ta malu), monitoria i auto-isola pa dos siman personanan kual posibelmente ta infekta.[7][8]

Mortonan konfirmá a kausa di COVID-19 den region di Karibe te ku 4 mei 2020)

Reakshonnan pa outoridatnan di salubridat publiko ront mundu ta inklui restrikshon di biahe, karantena, toke de queda, kanselashon di eventonan i seramentu di scolnan. Nan ta inklui karantena na henter Italia i e provinsia di Hubei; diferente medida di toque de queda na China and Sur Korea;[9][10][11] metodonan di screening na aeropuerto i stashon di tren;[12] i konsehonan di biahe pa ku regionnan di transmishon komunitario.[13][14][15][16] Scolnan a sera nashonalmente na 22 pais o lokalmente na 17 pais, afektando mas ku 370 mion studiante.[17]

Mundialmente e efektonan di e pandemia ta ensera instabilidat sosial i ekonomiko,[18][19] xenofobia i rasismo kontra hende di desendensia chines of asiàtiko oriental,[20][21][22][23] i plamamentu via internet di disinformashon i teorianan di konspirashon tokante e vírus.[24] [25][26]

Wak tambe editá

Lista di fuente editá

  1. Coronavirus: China's first confirmed Covid-19 case traced back to 17 November, South China Morning Post, 13 mart 2020
  2. WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19, World Health Organization, 11 mart 2020
  3. COVID-19 Dashboard di Center for Systems Science and Engineering (CSSE) na Johns Hopkins University (HU)
  4. Getting your workplace ready for COVID-19 World Health Organization, 27 febrüari 2020
  5. 5.0 5.1 Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV), U.S. Centers for Disease Control and Prevention, 10 febrüari 2020
  6. The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak, Rothan HA, Byrareddy SN, Journal of Autoimmunity, febrüari 2020
  7. Q&A on coronaviruses World Health Organization, 11 febrüari 2020
  8. [https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/high-risk-complications.html Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Centers for Disease Control and Prevention, 11 febrüari 2020
  9. Coronavirus: Shanghai neighbour Zhejiang imposes draconian quarantine, South China Morning Post, 6 febrüari 2020
  10. Four cruise ship passengers test positive in UK – as it happened, The Guardian, 23 febrüari 2020
  11. China's new pneumonia epidemic 'restricted movement' to 780 million people, CNN
  12. Coronavirus Update: Masks And Temperature Checks In Hong Kong, Nevada Public Radio, 26 yanüari 2020
  13. Coronavirus Disease 2019 Information for Travel, U.S. Centers for Disease Control and Prevention, 3 febrüari 2020
  14. Coronavirus: US says 'do not travel' to Wuhan, China, as airlines issue waivers, add safeguards, USA Today, 26 yanüari 2020
  15. Coronavirus Live Updates: Europe Prepares for Pandemic as Illness Spreads From Italy, The New York Times, 26 febrüari 2020
  16. Coronavirus (COVID-19): latest information and advice, Government of the United Kingdom, febrüari 2020
  17. Coronavirus impacts education, UNESCO, 4 mart 2020
  18. Here Comes the Coronavirus Pandemic – Now, after many fire drills, the world may be facing a real fire., The New York Times, 29 febrüari 2020
  19. When a Pandemic Meets a Personality Cult, Paul Krugman, The New York Times, 27 febrüari 2020 }}
  20. Coronavirus fears fuel racism and hostility, say British-Chinese, Nosheen Iqbal, The Observer. 1 febrüari 2020
  21. [https://globalnews.ca/news/6495961/coronavirus-anti-china-sentiment/ Coronavirus fears trigger anti-China sentiment across the globe], Global News, 3 febrüari 2020
  22. As the coronavirus spreads, fear is fueling racism and xenophobia Jessie Yeung, CNN, 4 febrüari 2020
  23. The new coronavirus and racist tropes, Amanda Darrach, Columbia Journalism Review, 25 februari 2020
  24. Fake Facts Are Flying About Coronavirus. Now There's A Plan To Debunk Them NPR, 23 febrüari 2020}}
  25. As the coronavirus spreads, one study predicts that even the best-case scenario is 15 million dead and a $2.4 trillion hit to global GDP, Rosie Perper, Business Insider, 5 mart 2020
  26. Coronavirus and the Black Death: spread of misinformation and xenophobia shows we haven't learned from our past, Rachel Clamp, The Conversation, 5 mart 2020