E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Emansipashon (Latin: emancipatio) ta e aspirashon pa alkansa un posishon di pleno balor den sociedat saliendo for di un posishon neglishá.

emansipashon
Supkategoria dioccurrence, liberation Editá
Ta kousaliberty Editá
Lo kontrario dienslavement Editá
Piedra conmemorativo di e selebrashon na 1888 di 25 aña emansipashon na Kòrsou

Emansipashon di sklabitut: 1 yüli 1863 editá

Dia 1 di yüli 1863 a abolí sklabitut na Antia. Den e promé 50 aña despues a selebrá e abolishon aki, pero mas despues no a selebrá esaki mas, òf den forma masha humilde. Na aña 1998 a remplasá selebrashon di emansipashon pa dia di bandera.

prólogo i punto di salida editá

Skirbi ta mara i mesora e ta petrifiká. Peliger ta menasá ku e ta traha dogmátiko, pasobra ‘awèl asina ta (pre)skirbí'. Skirbi ta mobil i mesora kreashon. Kada palabra ta añadí matis, tin moveshon den frase i kada alinia ta trese otro pensamentu. Produkto i proseso, skirbi ta tur dos. Nos komo hende ta degenerando, lugá pa ankra ku nos ta puntra di nos konsenshi awendia mester ta kla den un solo sentido, e mester ta definí, preferiblemente e mester fet den un one-liner. ‘Asina,’ nos ta kere e ora ei, ‘nos ta komprondé mundu i nos tin tur kos dominá, mientrastantu kada ken ta tene su mes na esaki.’ Muchu simplifiká. Bida ta ranka nanishi largu pa nos, bida ta ritmo: sanger koriente, sakamentu i halamentu di rosea, dia i nochi. Nos mester tribi pensa dinámiko den mente, manera nos ta move den kurpa i alma dentro di frontera. Ta imposibel atribuí totalidat na un parti, distinshon ta hasi mas konsiente di unidat.

Kiko ta emansipashon? Abolishon ta un hecho históriko, miéntras emansipashon ta mas un ekspreshon di deseo, soño pa futuro kisas. Amado Römer (2003: 155) ta bisa:

"Interessant is hierbij op te merken dat in het Engels 'abolition of slavery' eigenlijk betekent het afschaffen van de handel in slaven en men spreekt van 'emancipation' als een proces en niet een bepaald moment..."

E ta sigui bisando ku tuma inisiativa i ta kreativo ta eksigensia number unu pa emansipá. E ta mustra riba e fenómeno di unionnan koperativa. Pa ta eksitoso hende mester ta konsiente di nan bida, kiko nan ke alkansá, por alkansá. Formashon i edukashon pa konsientisashon di kada miembro di e koperativa. E pensamentu di salida ta: hende por alkansá djes mal mas tantu ku e mes ta pensa, si e ta haña chèns pa internalisá e ideanan i pa e por saka motivashon di esaki den forma di edukashon pa humanismo i alabes responsabilidat.

Ken ta emansipá? Gobernador Crol a proklamá riba 1 yüli 1863 ku a publiká lei, "pa kwal noos Rey Reepeta a hanja boon di resolvé, koe na promeer di July 1863, sklabitoed lo ta pa semper kitaar foor di Curaçao i isla dependiente." (Lantèrnu no 22: 19)

Fiesta na kuminsamentu Den e 'proclamasjon' di 1 yüli 1863 'Sjoon grandi di Curaçao' a sigui deklará:

"Es dia di alegria á parcé awé. Foor di awé boso nan ta heende liber I boso ta dreenta deen sociedad como habitantes liber di ees kolonia aki..." ... "Gobierno lo tien kwidao di boso nan enteres i lo hasi soe poesibel na aumeentele. Si boso meester konsego, baai seka Commissaris di bos district, o cerca otro autoridad competente nan, i nan lo joeda boso deen toer kiko ta boon pa boso felicidad..." (Lantèrnu no 22: 19)

E dia tabata un dia di fiesta pa pueblo di bèrdat (Lantèrnu: 21) ku misa, bebida, kanto i baile. Tambe a duna saludo ku 21 tiru di kayon di Waterfort.

Selebrashon despues Na aña 1888, 25 aña despues, a rekòrdá abolishon pa promé bia na grandi atrobe. Tabata tin dos komishon 'Feest Willem III' (esaki ku sèn i idea grandi) i 'Hulde uit Dankbaarheid', inisiativa di algun emansipá. E fiestanan a dura dos dia. A kuminsá meianochi ku un salvo, ta'tin hopi bandera i hopi kos koló bèrdè. Na 1913 a tende ku na Sürnam lo selebrá e hubileo di 50 aña grandi, pero na Kòrsou pueblo no tabata sa si tin komishon pa fiesta aki tambe. A haña sa ku ta'tin unu, E mesun 'Hulde uit Dankbaarheid' yená ku algun miembro nobo ku a organisá un selebrashon grandi atrobe. Despues di e aña aki nada no a sali mas den korant. (Lantèrnu: 41) Na 1938 a sali un notisia chikitu asina so den La Prensa so.

Pa dekreto insular di dia 22 di novèmber 1961 a lanta un komishon ku tarea: prepará i organisá selebrashon di dia di emansipashon i lantamentu di un monumento. E monumento tabata un piedra blanku pa rekòrdá di mas o ménos 2 meter haltu ku riba dje un plakat di palu ku inskripshon. Segun e bijschrift serka pòrtrèt den korant tabata 'een voorlopig monument'. Pero den e relato di Teritorio Insular di aña 1963 no a skirbi nada di aktividat pa selebrashon di e fiesta di siglo aki. Prensa si a duna atenshon na abolishon di shen aña pasá. Komershantenan tambe tabata envolví. Pueblo tambe mirando remitido den korantnan. Un hende a skirbi bou di nòmber Bo amigo Tula:

..."Mi sá cu tin masha hopi hende cu no kier pa selebra, ni menta nomber mes dje dia ei, pasombra nan no kier rekorda cu nan abochinan por tabata catibu. Senjor, redaktor mi opinion ta cu nos no tin nodi di tin berguensa cu nos bieuwnan por tabata katibu, pasombra nan no por juda cu [...] nos ta desendiente di katibu."...

Redaktor a kontestá:

..."Nos opinion tá, cu mashá bon por recorda e fecha ayi.... E asunto di berguenza ta relativo. Tin hende ku tin mashá berguenza di camna cu un carzon cu tin un lapi di cuater centímetro cuardá, cu no ta nada afrentosa, pero cu si ta horta for di un más pobre cu nan i ta biba a costa di otro sin ni corda cu e ta sacrifica esaya."... (Lantèrnu: 49, 50)

Tambe tabatin hende ku a pensa ku mihó no selebrá nada. Un R.J. Sammy di Periclesstraat a manda e remitido:

..."Hoe kunnen wij, de nazaten van slaven, feest vieren zijnde een deel van dit éne volk, terwijl het andere gedeelte moet treuren? En hoe moet het met die individuen die half blank en half zwart zijn? Moeten die met de ene helft van hun gezicht lachen en met de andere helft treuren?... Want het recht waarmee alle mensen worden geboren hebben wij nooit kunnen doen gelden. Het moest ons door een Koning worden geschonken.Toen indertijd twee onzer opstonden om dit recht op te eisen, werden zij door ons in de steek gelaten.... Als het eenmaal toch onmogelijk is om als één volk feest te vieren, is het beter dit maar achterwege te laten. Anders doen wij niets anders dan deze tegenstellingen die zich langzaam aan het begraven zijn, weer oproepen." (Lantèrnu: 49, 51)

Na 1988 no a rekordá nada i na 1998 a kambia e fiesta di emansipashon pa fiesta di himno i bandera. Prensa si no a lubidá su tarea edukativo pa kòrda pueblo riba historia. Den konklushon Lantèrnu no. 22 ta pone ku historia di emansipashon no ta limitá na pasado di sklabitut, sino kada dia nos ta emansipando ketu bai. Un konosementu korekto di un pasado ku nos huntu a pasa den por tin efekto emansipatorio. Dia di emansipashon mester krese te un dia di fiesta pa tur gremio di pueblo. Un dia di unidat, union, amistat i harmonia. (Lantèrnu: 57,58)

Por alkansá esaki ora tambe tin otro pensamentu manera:

"In feite kwam er geen verandering, want de loonarbeider bleef zonder bezit en behield de positie van producent van meerwaarde. Van daadwerkelijke vooruitgang was er dus geen sprake. De op papier gerealiseerde burgerrechterlijke 'emancipatie' in 1863 en het behoud van de staus-quo in de dagelijkse materiële omstandigheden rechtvaardigt in geen geval de betiteling emancipatie."... (Rosalia, 1997: 14)

Marcha (2003: 71) ta kere ku por. E ta bisa ku nos mester wak futuro i nos mester traha duru. Pa pueblo emansipá berdaderamente no mester diskutí funshon di instansia ku nos mes ta dominá i nos mester bira konsiente di mekanismo di kultura di miedu. E konsientisashon (ami, Heuvel, a hasi e palabra diki) lo hiba nos identidat na emansipashon kompleto.

Kiko Awor? Den nan epílogo Allen, Heijes i Marcha ta konkluí ku formashon di imágen den kuadro di emansipashon ta un proseso ku ta kambia kontinuamente. Nan ta destilá 3 rumbo den e proseso di formashon di imágen. 1. Mama tera kolonial ta disidí e formashon di imágen; 2. Un búskeda kontinuo pa propio identidat ku un claim fuerte riba rèspèt pa e propio kultura; i 3. Un balorashon krítiko di e mes, mirá for di sierto desaroyo polítiko den sosiedat. (Allen, RM, Heijes, C (2003: 203)

Mi opinion personal ta: na aña 1863 un rei a duna mayoria di Kòrsou libertat ora el a abolí sklabitut, awor tempu a yega pa pueblo di nos isla kuminsá emansipá nos mes. Mi ta proponé kambio den e suptítulo di e buki Emancipatie & Acceptatie, Curaçao en Curaçaoënaars. Awor aki e ta zona: Beeldvorming en identiteit honderveertig jaar na de slavernij. Mi ta preferá: Beeldvorming en identiteit 140 jaar na de afschaffing van de slavernij. Pasobra mi ta di akuerdo ku Römer ku te ainda nos ta katibu ora nos ta keda pone nos destino den man di otro en bes di tuma nos futuro den nos propio man.

Lista di literatura editá

  • Allen, RM, Heijes, C (2003), Epiloog, Beeldvorming binnen het paradox van emancipatie en acceptatie, den Allen, RM, Heijes, C (red) Emancipatie & Acceptatie, Curaçao en Curaçaoënaars, Beeldvorming en identiteit honderdveertig jaar na de slavernij, Amsterdam: SWP
  • Lantèrnu, no. 22, (2003) 1 Juli: een heugelijke dag? 1 juli 1863 – 1 juli 2003, "Ai Dios alafin, awor nos tur ta liber", Gedenkboek 140 jaar Emancipatie, Nationaal Archief, isbn 99904-1 125-5
  • Marcha, Valdemar (2003), Emancipatie, beeldvorming en etniciteit, Nieuw leven op oude ruïnes, den Allen, RM, Heijes, C (red) Emancipatie & Acceptatie, Curaçao en Curaçaoënaars, Beeldvorming en identiteit honderdveertig jaar na de slavernij, Amsterdam: SWP
  • Römer, Amado (2003), Beeldvorming en economische bedrijvigheid, Afschaffingvan de slavernij en bedrijvigheid van geëmancipeerden, den Allen, RM, Heijes, C (red) Emancipatie & Acceptatie, Curaçao en Curaçaoënaars, Beeldvorming en identiteit honderdveertig jaar na de slavernij, Amsterdam: SWP
  • Rosalia, R.V. (1997), Tambú. De legale en kerkelijke repressie van Afro-Curaçaose volksuitingen, Zutphen: De Walburg Pers

Mira tambe editá