Glosa

idioma ousiliar internashonal
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Glosa ta un idioma ousiliar internashonal konstruí basá riba Interglossa (un konsepto anterior di un idioma ousiliar publiká na 1943). E promé dikshonario di Glosa a ser publiká na 1978. E nòmber di e idioma ta bini for di e rais griego "glossa" ku ta nifiká lenga òf idioma. E idioma aki ta yudá hende di tur parti di mundu pa por komuniká entre nan mes.

Glosa
Fecha di fundashon òf kreashon1981 Editá
Basá ribaInterglossa Editá
Tipologia lingwístikoisolating language Editá
Deskubridó òf inventorRon Clark, Wendy Ashby Editá
Describi pa URLhttps://database.conlang.org/view/?conlang=232, https://cals.info/language/glosa/, http://inthelandofinventedlanguages.com/index.php?page=languages&id=460 Editá
Etikèt na Stack Exchangehttps://conlang.stackexchange.com/tags/glosa Editá

Glosa ta un idioma isolante, loke kier meen ku palabra no ta kambia di forma, i tambe e ortografia di Glosa ta kompletamente regular i fonétiko. Komo un idioma isolante, no tin inflekshon, asina ku palabra semper ta keda den nan forma di dikshonario, no ta importa kual ta nan funshon den e frase. Komo resultado, e funshon gramatikal, si no ta kla for di konteksto, ta wòrdu tuma over pa un kantidat chikitu di palabra operadó i pa medio di e órden di palabra (sintáksis). Siendo un idioma a posteriori, Glosa ta tuma mayoria di su bokabulario for di raís griego i latin, lokual e outornan ta konsiderá internashonal, spesialmente den e sentido di nan uso den siensia.

Historia editá

Glosa ta basá riba e vershon preliminario di un lenga ousiliar yamá Interglossa ku a wòrdu desaroyá pa e sientífiko Lancelot Hogben den oranan disokupá na trabou durante Guera Mundial II na Aberdeen. Interglossa a wòrdu publiká na 1943 komo un vershon preliminario di un lenga ousiliar.

Alrededor di 1960 Ron Clark a topa ku e manual di Interglossa: un konsepto di un idioma ousiliar. Despues el a konose Profesor Hogben ku e meta pa desaroya e idioma. Nan a traha pa refiná e idioma, pa asina fasilita su uso den tur forma di komunikashon. Wendy Ashby a uni na e proyecto na 1972. Ora ku Hogben a fayesé na 1975, mayoria di e kambionan a yega di ser diskuti kaba. Hogben i Clark a keda di akuerdo ku e idioma mester tin un ortografia fonétiko (esaki ta nifiká: kada letra ta representá un solo sonido). E prinsipio aki ta impliká ku e griego CH, TH i PH loke lo mester ta skirbí K, T i F.

Finalmente, algun kambio adishonal a ser introdusí pa Ron Clark i Wendy Ashby, kendenan a duna e idioma e nòmber nobo di Glosa (for di e palabra griego pa lenga - "glossa" siendo e transliterashon na ingles), y asina a funda un idioma ousiliar nobo.

Te na rònt di 1979, Ashby i Clark a tèst e uso di Glosa usando boluntario lokal di e pueblo kaminda nan tabata biba. Durante e periodo aki, e bokabulario i algun detaye di formashon di frase a wòrdu desaroyá i revisá. Nan a kambia pa un otro pueblo na e momentu nan a publiká e promé dikshonario di Glosa.

For di 1987, e organisashon karitativo GEO (Glosa Education Organisation) a promové e enseñansa di Glosa komo un di dos idioma den skolnan rònt mundu.

E wèpsait ofisial di GEO a ser establesé pa Paul O. Bartlett na 1996, i aktualmente ta ser manehá pa Marcel Springer. E ta proporshona e dikshonario di Internet di Glosa (Glosa Inter-reti Diktionaria), manera tambe un kurso introduktorio i otro rekursonan. Un Wiki na Glosa a ser kreá na 2021.

Klase di palabra editá

Glosa ta kontené dos grupo mayó di palabra:

Primitivo editá

Primitivonan ta e kantidat chikito di palabra di funshon básiko presente den mayoria di idioma— esakinan ta permiti nos pa deskribí e relashonnan entre e konseptonan mayó ku nos ta transmití. Nan ta realmente preposishon i konhunshon, manera: de [di], e [i], pre [promé], supra [riba], sub [abou; abao; mas abou; menos; un tiki].

Sustantivo editá

Sustantivonan ta e grupo di palabra cu ta representa e kosnan mas kompleho, akshon i deskripshonnan (algun biaha usable pa tur tres) presente den un idioma, manera: via [kaminda], kurso [kore], hedo [felis], vide [mira], celera [rapido], tako [rapido; pronto; leve; apresura; rapides; ritmo; velosidat]; oku [wowo]. Por fabor tene na kuenta cu hopi di e palabra aki tin varios signifikashon, segun nan uso den un frase (komo verbo, athetivo, etc.), por ehempel: "oku" por nifika "wowo", "optico", "mirando ku wowo", "mira (observa)", "percep (ku wowo)", of "lur".

Partinan di diskurso editá

Palabranan di Glosa por sirbi hopi biaha komo mas di un parti di diskurso. Esaki ta nifiká ku parti di diskurso ta un papel ku e palabra ta hunga den un frase, no un propiedat di e palabra ku ta estrechamente uní.

Pronombronan personal editá

Persona Papiamentu Glosa Papiamentu Glosa
1 mi mi nos na
2 bo tu boso vi
3 e (f.) fe nan mu
e (m.) an
esei id
e/un pe

Verbo editá

Mayoria di e palabranan por aktua manera verbo, dependiendo di nan lugá den e frase (generalmente den posishon medial).

"E palabra promé" ta nifiká un palabra ku ta wòrdu usá imediatamente dilanti e verbo di e frase òf klóusula pa demostrá òf afektá su tempu. Un ehèmpel di esaki ta:

Pa demostrá ku un verbo ta den tempu pasado, agregá "pa" dilanti e verbo. Pa indiká e tempu futuro, agregá "fu" dilanti e verbo. Pa indiká e kondishonal, agregá "sio" dilanti e verbo.

Athetivo editá

Athetivonan, manera tur otro parti di e idioma, no ta sufri inflekshon. Nan no ta kambia pa adaptá su tempu, nùmero, género, formalidat, etc. di e sustantivonan ku nan ta modifiká. Normalmente nan ta poní promé di e palabra ku nan ta modifiká. Den algun kaso, e lugá di un athetivo ta determiná su nifikashon:

  • Mi lo lesa un buki - Mi fu lekto mo bibli
  • Mi lo lesa e promé buki - Mi fu lekto bibli mo

Pa krea e forma kontrali ta koloka e prefikso no- promé di e athetivo. Aki tin e tradukshon di e ehèmpelnan ku a duna:

  • kali – bunita
  • no-kali – mahos
  • termo – kayente
  • meso-termo – tibio
  • no-termo – friu

Konhunshon editá

  • akorda-co – di manera ku
  • alo – o
  • alo...alo – òf ...òf
  • alora – den e kaso ei...
  • anti-co – sinembargo
  • e – y
  • fini-co – finalmente
  • hetero-co – si no
  • jam – ya
  • kaso – den kaso di...
  • ko-co – tambe
  • klu – hasta...
  • ni....ni – ni...ni
  • pene – kasi
  • po-co – despues di esei
  • posi – kisas
  • plus-co – ademas
  • qasi – manera si...
  • sed – pero
  • si ne... – a menos cu
  • vice – en bes di...

Bokabulario editá

Palabra kompuesto editá

Pa forma un palabra kompuesto den Glosa, bo simplemente ta kombina palabra eksistente. Por ehèmpel:

  • pe - persona cu ta hasi/e persona (forma kortiko di persona)
  • an - hòmber (di andros)
  • fe - muhé (di femina)
  • do - edifisio unda (di domo ku ta nifiká kas)
  • lo - lugá, sitio di (di loko)

P'esey, un studiante ta "stude-pe" (un persona ku ta studia), un studiante hòmber ta "stude-an", un studiante muhé ta "stude-fe" i un edifisio unda studiante ta studia (school, college, etc.) ta un "stude-do". Hospital ta "pato-do" (for di palabra "pathology" pero ku ta nifica "malu"), literalmente nifika un "kas/edifisio pa e malunan".

  • tegu - tapa; techo; (pa) tapa; tapadera; dak; dekseil; kaseta
  • oku-tegu - klèp di wowo
  • agri" - tera, kampo
  • agri-lo - kunuku
  • a-nu - te awe

Link eksterno editá