Sürnam

(Bo a yega aki pa via página Suriname)
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Republiek Suriname
Bandera di Suriname Eskudo di Suriname
Bandera Eskudo
Himno: God zij met ons Suriname
Lokalisashon di Suriname
Kapital Paramaribo
Siudat mas grandi Paramaribo
Idioma(nan) ofisial Sranantongo, Hindi, Ingles, Sarnami, Javanes, Indones, Bhojpuri, Hakka, Cantones, Saramaccan, Paramaccan, Ndyuka, Kwinti, Matawai, Cariban, Arawak, Kalina
Forma di gobernashon Demokrasia presidensial
Chan Santokhi
Independensia
25 di novèmber 1975
Area
 - Total
 - Awa (%)
 
{{{area}}} km² 
1.1
Poblashon yuli 2009
 - Aproksima
 - Densidat
 
481,267 
2.9/ km² 
Moneda Dollar surnameño (SRD)
Zona di tempu SRT (UTC-3)
TLD di internet .sr
Kódigo pa yama +597

Sürnam, ofisialmente Repúblika di Sürnam (hulandes: Republiek Suriname), ta un pais situá na parti nort di Sur Amérika. E ta situá entre Guyana Franses parti ost i Guyana parti west. Na parti sùit e ta grens na Brasil. E grensnan mas sùit di Sürnam ta bou di disputa ku Guyana Franses i Guyana kantu di e riunan Marowijne anto Corantijn.

Sürnam tin un superfisie di 163,000 km2 i ta e pais soberano mas chikitu den Sur Amérika basá riba tamaño di su teritorio. Tambe e pais ta e úniko pais kaminda Hulandes ta un lenga ofisial na mundu ku no ta parti di Reino Hulandes. E kombinashon de kolonisashon, imigrashon i sklabitut a hasi Sürnam un di e paisnan mas multikultural na mundu ku un diversidat etniko, kultural i religioso masha grandi. Sürnam tin un poblashon di 470.000 persona, mayoriá di nan ta biba na e kosta norte di e pais.

Nòmber editá

E nòmber Sürnam ta bini for di e grupo Taino ku yama "Surinen" ku tabata habita e área promé ku yegada di Oropeonan. Originalmente e tabata wordu skibi Suriname dor di e promé habitantenan ingles ku a funda e promé kolonia na Marshalls Creek, kantu di e riu surinam anto tabata wordu yama Nederlands Guyana of Guyana Hulandes. Un ehemplo notable ta Sürnam su aeroliñea "Surinam Airways".

Geografia editá

 
Mapa di Suriname ku areanan disputá inlui

Sürnam ta e pais independiente mas chikitu na Sur Amérika. Situá riba e plachi di Guyana e pais por wòrdu dividi den dos área geográfiko distinto. Parti nort ku ta tera plat. I parti sùit ku ta hopi montañoso i kubri kasi henteramente ku selva tropikal ku ta kubri 80% di Suriname su área total. E parti nort ta kultiva e einan mayoria di e poblashon ta biba einan.

Sürnam tin dos kadena di montaña, esta e serunan Bakhuys i e serunan Van Asch Van Wijck. E punto mas haltu di e pais ta Julianatop ku 1.286 meter riba nivel di laman. Otro serunan ta Tafelberg na 1.026 meter, Mount Kasikasima na 718 meter, Goliathberg na 358 meter i Voltzberg na 240 meter.

Distrikto i Resort editá

 
Mapa di e distriktonan di surnam na lista alphabetiko
 
Un riu na Surnam
Suriname ta dividi den dies distriktos:

Klima editá

Sürnam ta keda 2 pa sinku grado nort di e Equator, e tin un klima tropikal masha kayente anto temeratura no ta varia hopi durante aña. E aña tin dos temporada di awaseru, un di Aprel te ku Augustus i e otro di November te ku Februari. Tambe e tin dos temporada di sekura di August te ku November i di Februari te ku Aprel.

Reserva Natural editá

Parti pariba di e rui Coppename tin e Central Suriname Nature Reserve ta un sitio di heritage di UNESCO pasobra di su selvanan tropikal ku no ta kontene aktividat humano. Tambe tin hopi parke national: Galibi National Reserve, Coppename Manding National Park i Wia Wia NR na surnam su kosta, Brownsberg NR, Raleighvallen/Voltzeberg NR, Tafelberg NR i Eilerts de Haan NP na parti meimei di e pais i Sipaliwani NR na e grens ku Brazil. Na tur 12.6% di e pais ta area preserva.

 
Jules Wijdenbosch Brug

Edifisio editá

E Jules Wijdenbosch brug ta un brug ku ta krusa e rui suriname entre Paramaribo anto Meerzorg den e distrikto di Commewijne. E brug a wordu traha den e presidensia di Jules Albert Wijdenbosch (1996–2000) i a keda kompleta na aña 2000.

 
E Cathedral di St. Peter and Paul na Paramaribo

E brug ta 52 meter haltu i 1.504 meter largu . E ta konekta Paramaribo ku Commewijne, un konekson ku antes por a wordu hasi solament ku ferri. E brug a wordu traha pa kuminsa desayora e pasti oeste di paramaribo, e ta konsisti di 2 banda, e no ta aksesibel pa pieton.

E Kathedral di St. Peter i Pauls ta 114 aña bieu. Prome ku e la bira un Kathedral e tabata un teater ku ta pertenesé na de La Parra. E teater a wordu konstruí na aña 1809 pero a kima na aña 1820. E rekonstrukshon di Katherdral St. Peter and Pauls a kuminsa na 13 di Januari 1883

Sürnam ta un di e úniko paisnan na mundu ku tin un snoa situá net banda di un moské (un otro lugá ta na Sofia, Bulgaria. E dos edifisio nan aki ta situá den sentro di siudat di Paramaribo anto tin biaha sa tin ku parti nan lugá di parker, kemen nan ta ko-eksisti ku otro.

Historia editá

Kuminsamentu di siglo 16 e área a wòrdu deskubri dor di Fransesnan, Spañonan i Inglesnan, Un siglo despues a kuminsa ku plantashi a wòrdu traha dor di inglesnan i hulandesnan kantu di e varios riunan i tera fertil na e plano di Guyana. E prome dokumento di un kolonia na Guyana tabata un kantu di e riu Surnam ku tabata yama Marshall's Creek. E area tabata nombra na un ingles. Disputo a krese entre e inglesnan i e Hulandesnan. Na 1667 e Hulandesnan a desidi pa keda ku e kolonia di plantashon ku nan a konkista for di Inglatera, resultando den e Tratado di Breda. E inglesnan a keda ku en kolonia Chikitu di Nieuw Amsterdam, un kolonia Chikitu na Merka Nort, ku despues a bira e siudat di New York.

E Hulandesnan tabata depende hopi riba esklavonan afrikano pa kultiva e koffi, cacao, pal'i suku i katuna kantu di e ruinan. E tratamentu di e esklabonan di nan baasnan tabata hopi malu, i hopi esklavo a fuga for di e plantashinan. Ku yudansa di e nativonan bibando den e selvanan, e eks esklavonan a establisa un kultura uniko ku te awendia ta hopi praktika. Konosi na Hulandes komo "bosnegers" i na Ingles komo Maroons nan e establisa nan mesun tribunan kual un par di nan ta, e Saramaka, e Paramaka, e Ndyuka of Aukan, e Kwinti, e Aluku of Boni, i e Matawinan.

E Bosnegersnan tabata hopi biaha ataka e plantashinan pa haña miembro nobo, haña muhé, arma, kuminda i otro arikulonan. E attakenan aki tabata hopi biaha moral pa e doñonan di e plantashonnan i nan famia. E atakenan a kuasa hopi kampaña pa eksterminá e gruponan aki pero niun no a luk. E oropeonan a firma sierto tratamentu di pas den siglo 19 kua dunanan sierto libertat ofisial.

 
Hendenan Javanes tuma entre 1880-1900

Esklabitut a wordu abolisá na Sürnam na aña 1863 pero e esklabonan no tabata kompletamente liber te ku 1873, ora nan a kaba un periodo di transition mandatario di 10 aña kaminda nan mester a traha pa minimum loon anto sin tortura sanctiona. Ora nan a bira liber di berdat, e esklavonan a abandoná e plantashinan kompletamente kaminda nan a sufri hopi aña di trabou duru i tortura na fabor di e suidat Paramaribo. Komo un kolonia di plantashon Suriname tabata hopi dependiente di labor manual i nan mester a haña un otro manera pa bini na esaki. E Hulandesnan a bini ku labornan di kontrakto di Nederlands Oost Indië (awendia konosi komo Indonesia ) anto tambe for di India (dor di un kontrakto ku e Inglesnan). Huntu ku esei durante e fin di e siglo 19 e e komienso di e siglo 20, grupo chiki di hende homber mayoria be di China anto Medio Oriente a bini pa traha. Maske Suriname su poblashon ta basta chiki e ta keda, dor di su historia, un di e luganan di mas diversika na mundu.

 
Bario di Bosnegers, Suriname River, 1955

Na 1954, e Hulandesnan a pone Suriname bou di un sistema di self gobernashon limitá, ku Hulanda teniedo te ahinda kontrol sobre defenso i agensianan internashonal. Na 1973 e gobernashon lokal, dirigi pa e NPK (Un partido Kriyoyo ) a kuminsa negosation ku e Gobernashon Hulandes pa independensia verdadero ku a keda duná riba 25 di november 1975. E pakete di parishon tabata hopi substansial, un parti grandi di suriname su ekonomia e prome 10 añanan a wordu yudá dor di hulanda su pakete di stimulus i e Gobernashon hulandes.

E promé presidente di e pais tabata Johan Ferrier, e gobernador di antes Henck Arron (e tempu ei e lider di [[Partido National di Suriname|Suriname su partido Nashonal) a sribi komo prome minister. Kasi Eenderde di e poblashon a mudá bai Hulanda sigiendo e añanan sigiendo independisashon, komo hopi tabatin miedu ke e pias lo bai malu sin mandamentu hulandes. Suriname su diaspora pes'ei ta inklui kasi 250.000 surinameo bibá na Hulanda awendia, inkluyendo un par di miembro di Hulanda su team di futbol nashonal.

Na 25 di febrüari 1980, un coup militar a kaba ku e gobernashon demokratiko i a declara suriname un Republika Sosialista, ku a kuminsa un tempu duru pa e ekonomia di e pais. Na 8 di desèmber 1982, e militarnan nou di lider Desi Bouterse, a kaptura suidadanonan prominente akusá di a traha plan kontra e gobernashon. Nan sigun sierto hende nan tabata tortura i ehekuta durante anochi. Hulanda a kita tur yudansa ekonomiko durante e tempu ei i Desi Bouterse ta wordu hiba na korte pa su matamentunan.

Elekshon a wordu tene na 1987 anto suriname a adopta un nobo konstitushon, ku a duda e diktator permiet pa keda na poder komo lider di e ehérsito sürnameño. Disatisfecho ku e gobernashon, Bouterse a remove nan via telefon na 1990. E evento aki a keda konosi kumo e "koup di telefon". Bouterse su poder a sigui baha despues di e elekshon di 1991 i un guerra sivil a kuminsa entre e leger di suriname i e Bosnegersnan, kider loyal Ronnie Brunswijk, a sigui baha su poder durante e añanan '90.

Sürnam su demokrasia a haña forsa atrobe despues di e añanan turbulente di 90, antu su ekonomia a bira mas deversifika anto mas tiki depende riba sosten di Hulanda. Grafmentu di Bauxite ta sigui di ta un bron importante pa fondo. Pero e diskubrimientu i explotashon de krudo anto oro a pone ku suriname tin mas chens pa suntiblidat a bira mas grandi. Agrikultura, especialmente di aros i banana, a keda un komponente fuerte di su ekonomia, anto ekoturisma ta provadi nobo opportunidat. Mas ku 80% di suriname ta konsisti di selva tropikal anto ku e establisimentu di e Centra Suriname Nature Reserve na 1998, suriname a kuminsa ku e protekshon di su selvanan tropikal. E The Central Suriname Nature Reserve a bira un World Heratige Site di UNESCO na aña 2000.

Ekonomia editá

 
Ministeria di Finansia

E ekonomia di Sürnam ta domina pa e industria di bouksit, ku ta akonta pa 15% di Sürnam su GDP i 70% di su ganashi di exportashon. Otro exportashonnan ta inklui aros, bakoba i shrimp. Sürnam a kuminsa resientemente ku exportashon di zeta. Ongeveer un kwar di su poplashon ta ta traha den sektor agrikultural. E ekonomia di suriname ta hopi dependiente di komersio, su parnernan mayor ta Hulanda, Merka, Canada i paisnan den Karibe.

Despues di a asumi poder na kabamentu di 1996 e gobernashon di Wijdenbosh a kaba ku e sistema struktural bisando ku e no tabata bal pa e hendenan mas pober di e pais. Sen di Belasting a kai ora belastingnan bieu a kaduka anto e gobiernu no a logra di bini ku nobo alternativo. Pa kabamentu di 1997 e risibishon di sen nobo a wordu para dor di e gobernashon pasobra relashon ku Hulanda tabata deteriorando. Kresementu ekonomiko a baha na 1998, ku e bahamentu de e sekotronan di mina, konstrukshon, i utilidatnan. Gastamentu di sen dor di e gobernashon, un sistema malu di rekohe belasting, anto un systema di rekurso sivil malu a reduci yudansa internashonal na 1999 anto a kontribui na e debe fiscal, estima na 11% di Sürnam su GDP. E gobièrnu e buska di resolve e problema aki ku ekspanshon monetario, ku a kousa hopi inflashon.

  • GDP (2006 est.): U.S. $2.11 biyon.
  • Kresementu anual GDP (2006 est.): 5.8%.
  • Pa kapita GDP (2006 est.): U.S. $4,000.
  • Inflashion (2006): 5.6%.
  • Rekurso natural: Bauxite, oro, zeta, ore di heru, otro mineral; mondi; pontential hidroelektriko; piska i shrimp.
  • Agrikultura: Produkto—aros, bakoba, palu, i lamunchi
  • Industria: Types—alumina, zeta, oro, piska, shrimp, palu.
  • Komersio(2005):
    • Exportashon—E.U. $929.1 miyon: alumina, oro, zeta crudo, palu i produkto di palu, aros, bakoba, piska, i shrimp. Kamindanan Mayor—Noruega (23.9%), E.U. (16.8%), Canada (16.4%), Fransia (8.1%), Islandia (2.9%).
    • Importashon--$1.1 biyon: equipo kapital, petroleo, produkto di heru i staal , produkto agrikultual, produkto konsumido. Suplimentenan Mayor—E.U. (24.4%), Hulanda(14.5%), Trinidad i Tobago (10.5%), China (5.4%), Japon (4.3%), Brazil (3.6%).


  Paisnan den Sur Amérika
Argentina | Bolívia | Brazil | Chile | Colombia | Ecuador | Guiana | Paraguay | Peru | Suriname | Uruguay | Venezuela