Sklabitut

sistema den kua hendenan ta propiedat di otronan
(Bo a yega aki pa via página Katibu)

Sklabitut ta un sistema den kua hendenan ta propiedat di otronan. Katibunan por wòrdu tené kontra nan boluntat for di tempu di nan kaptura, kompra of nasementu, i wòrdu ningá e derechi di bai for di un luga, rechasá di traha of di demandá pago. Den algun sosiedat tabata legal pa un doño mata un katibu; den otronan e tabata un krimen.[1]

sklabitut
Supkategoria disocial relation, unfree labour Editá
Faseta dirasismo Editá
Historiahistory of slavery Editá
Ta utilisácoercion, enkarselamentu Editá
Heru uza pa bui katibu
Akta di traspaso di inventario fechá 28 di november 1833 na Kòrsou, ku ta deskribi 3 katibu

E organisashon 'Anti-Slavery International' (organisashon internashonal kontra di sklabitut) ta definí sklabitut komo "trabou forsá". Bou di e definishon aki tin aproksimadamente 27 mion katibu na mundu aktualmente. Esaki ta mas katibu ku na kualkier otro tempu den historia i mas ku dòbel e kantidat di tur katibu afrikano ku a sobrebibí transportashon pa Amérika den e tráfiko di katibu transatlántiko.[2][3][4]

Den e reglanan di 'International Labour Organisation' (Organisashon International di Obreronan) si no ta definí sklabitut komo trabou forsá. Segun ILO, tin aproksimadamente 12 mion hende na mundu ku ainda ta traha den trabou forsá bou di menasa, sklabitut i práktikanan paresido na sklabitut.[5]

Mayoría di esakinan ta katibunan di debe, hopi di nan den sur Asia, ku ta mará na un debe dor di fiadonan di sen. Sierto di nan pa varios generashon kaba. Tráfiko humano ta primariamente pa forsa hende muhé i muchanan den prostitushon.[6] Esaki ta wòrdu deskribí komo e tráfiko di katibu mas grandi den historia, i e industría di krimen organisá ku ta krese mas rápido i ku segun predikshonnan ta riba kaminda pa surpasá e tráfiko di droga.[6][7]

Historia editá

Evidensia di sklabitut ta predisí historia skirbí i a eksistí den hopi kultura.[8] Sklabitut no ta komun bou di pueblonan yagdó-kolektadó komo ku sklabitut ta un sistema di klasifikashon sosial. Sklabitut riba un skala grandi ta rekerí un ekseso ekonómiko i un densidat di poblashon altu pa e ta sostenibel. Dor di e faktornan aki, sklabitut lo a ekspandé solamente despues di e invenshon di agrikultura durante e revolushon neolitiko mas o menos 11.000 aña pasá.[9] E reporte mas antiguo tokante sklabitut por wòrdu haña den e Kódigo di Hammurabi, i e Bèibel ta referí ne komo un institushon establesí.[10] Sklabitut ta konosí di a eksistí den sivilisashonnan mes bieu ku Sumeria, i tambe den kasi tur otro sivilisashon antiguo inkluyendo Egipto antiguo, China antiguo, e Imperio Akadio, Asiria, India antiguo, Gresia antiguo, e Imperio Romano, e Imperio Islamiko i e sivilisashonnan pre-colombina di e supkontinentenan di Amérika.[8]

 
Egipto, merkado di katibu na Kairo.

E institutonan aki tabata un meskla di sklabitut di debe, kondená pa un krimen, esklabisashon di prisoneronan di guera, bandonamentu di mucha i e nasementu di muchanan katibu for di katibunan.[11] Reportenan di sklabitut den Gresia antiguo ta bai bek te na e periodo di Gresia Miseniko. Filósofonan griego mane Aristótel a aseptá e teoría di sklabitut natural, o sea ku sierto hende ta katibu natural.[12][13]

Ora ku e Repúblika Romano tabata ekspandé poblashonnan kompletu tabata wòrdu sklabisá, asina kreando un suministro amplio for di henter Oropa i e áreanan mediteraneo. Griego, ilirio, berber, britaniko, trasio, hudiu, pueblonan germaniko i arabe i hopi mas tabata katibu no solamente usá pa trabou pero tambe pa entretenimentu (por ehempel, gladiadornan i katibunan seksual). E opreshon aki dor di un menoridat elite a hiba na revolushonnan di katibu; esun komandá dor di Spartacus siendo esun mas famoso i severo.

Tráfiko di katibu den Oropa editá

Aproksimadamente 10-20% di e poblashon rural di Oropa bou di e Imperio Carolingio tabata konsistí di katibunan.[14] Den wèst Oropa sklabitut a kasi disparsé pa final di e tempu Medievo.[15] Komersio di katibu a wòrdu hasí ilegal den 1102 na Inglatera.[16] Na Skandinavia esaki a pasa meimei di siglo 14.[17]

 
Katibunan ku ta bezig ta wordu kastigá domestikamente

Den ost Oropa sklabitut a persisti mas largu. Sklabitut den Polonia a wòrdu abolí den siglo 15; den Lituania a wòrdu formalmente abolí den 1588; akinan el a wòrdu remplasá dor di un sistema di siervo kaminda personanan ta mara na un doño di tereno a kambio di protekshon i e derecho pa kultiva e tera. Sklabitut a keda un institushon grandi den Rusia te na aña 1723 ora ku Pedro I a konvertí e katibunan di kas den siervonan. Katibunan agrikultor di Rusia a wòrdu ofisialmente konvertí den siervo mas promé den 1679.[18] E mas ku 23 mion siervonan den mannan privá na Rusia a wòrdu libra for di nan maestronan den 1861 dor di un edikto di Alexander II.[19] Siervonan di estado a wòrdu emansipá den 1866.[20]

Segun Robert Davis, entre 1 i 1.25 mion oropeo a wòrdu kaptura dor di piratanan berber i bendí komo katibu den nort Áfrika i e Imperio Otomano entre e siglonan 16 i 19.[21][22] Tambe tabatin un komersio ekstensivo den katibunan kristian den e region di Laman Pretu pa algun siglo te ora ku e Kanato di Krimea a wòrdu destruí dor di e Imperio Rusiano den 1783. Den e añanan 1570 serka di 20.000 katibu tabata wòrdu bendí pa aña na e haf di Teodosia.[23]

Sklabitut den Áfrika editá

Den e estadonan islámiko di wèst Sudan, inkluyendo Ghana (750-1076), Mali (1235-1645), Segou (1712-1861) i Songhai (1275-1591), mas o menos un tersera parti di e poblashon tabata katibu. Den Senegambia, entre 1300 i 1900, serka di un tersera parti di e poblashon tabata sklabisá.

 
Transporte di katibunan na Áfrika.

Na Sierra Leone den siglo 19 mas o menos mitar di e poblashon tabata konsistí di katibu. Den siglo 19 por lo menos mitar di e poblashon tabata sklabisá bou di e hendenan Duala di Kamerun, e Igbo i otro pueblonan di e Riu Niger, Kongo i e reinado Kasanje i Chokwe di Angola. Bou di e Ashanti i Yoruba un tersera parti di e poblashon tabata katibu.[24] Entre 65% pa 90% di e poblashon arabe-swahili di Zanzibar tabata sklabisá. E sosiedat kontra sklabitut a estimá ku tabatin un kantidat di 2 mion katibu na Etiopia den kuminsamentu di 1930, esaki for di un poblashon total di entre 8 pa 16 mion hende.[25]

Komersio di katibu transatlántiko editá

 
Komersio triangular entre Oropa (west), Afrika i kontinente Amérika

Sklabitut probablemente tabata prominente na otro partinan di Áfrika hopi tempu promé ku e komienso di e tráfiko di katibu transatlántiko.[26] E siudat marítimo di Lagos, Portugal tabata e promé merkado di katibu krea den Portugal pa e benta di katibunan importá for di e partinan nort di Mauritania.[27][28] Pa aña 1552 katibunan pretu afrikano tabata suma un 10% di e poblashon total di Lisboa.[29][30] Den e di dos mitar di siglo 16 e korona a kibra su monopolio riba komersio di katibu i e atenshon di e komersio oropeo den katibunan afrikano a move di importashon na Oropa pa transportashon direktamente na kolonianan tropikal den e Amerikanan. Den e kaso di Portugal, espesialmente Brasil.[28] Den e siglo 15 un tersera parti di e katibunan tabata wòrdu rebendí na e merkado afrikano a kambio di oro.[31]

 
Un katibu kologa bibu na di su repchi.

E spañonan tabatin ku bringa kontra e sivilisashonnan komparativamente poderoso di e Mundu Nobo. Pero e konkista spaño di e hendenan indígena di e Amerikanan a wòrdu fasilitá tambe dor di malesanan ku a plama dor ku e hendenan indígena no tabatin imunidat natural kontra esakinan.[32] Nativonan a wòrdu huza komo trahadó forsá, pero e malesanan a kousa un skarsedat di trahadó loke a pone ku e kolonistanan spaño a meskla gradualmente den e komersio di katibu transatlántiko. E promé oropeonan ku a usa katibunan afrikano den e Mundu Nobo tabata e spañonan ku a usa nan komo trahadó riba islanan manera Cuba i Hispañola kaminda e kaida alarmante di e poblashon indígena a kousa e promé leinan real protehando e poblashon indígena. E promé katibunan afrikano a yega Hispaniola den aña 1501.[33]

E tráfiko di katibu transatlántiko a yega su punto mas altu na final di siglo 18 ora ku e kantidat mas grandi di katibunan a wòrdu kapturá durante ekspedishonnan den e interior di wèst Áfrika. E ekspedishonnan aki tabata wòrdu kondusí tipikamente dor di reinonan afrikano, manera e Imperio Oyo (Yoruba), e Imperio Ashanti,[34] e Reino di Dahomey[35] i e Konfederashon Aro.[36] Oropeonan kasi nunka tabata drenta e interior afrikano dor di resistensia pisá afrikano. E katibunan tabata wòrdu tresé na lugánan kostal kaminda nan tabata wòrdu kambiá pa bienes nan.

Mas o menos 12 mion afrikano a wòrdu transportá pa e Amerikanan entre e siglonan 16 i 19.[37] For di esakinan, banda di 645.000 a wòrdu hibá pa loke awor ta e Estadonan Uní di Merka. E kantidad mas grandi di katibu a wòrdu hibá Brasil.[38] Tabatin mas hende pretu liber ku katibu na Brasil. Al kontrario di esaki na Cuba hendenan pretu liber tabata konsistí di solamente un 15% di e poblashon na 1827; na Saint-Domingue (kolonia franses awendia konosí komo Haiti) esaki tabata solamente 5% na 1789.[39] Un mei mion katibu, mayoria di nan nasí na Áfrika a traha riba e plantashonnan di Saint-Domingue.[40]

Lista di katibu editá