Haiti

Haiti (na franses:République d'Haïti; Kreyòl ayisyen: Repiblik d Ayiti) ta un pais na e parti oksidental di e isla Hispañola den e archipiélago di laman Karibe. E kapital di Haiti ta Port au Prince. Haiti ta un repúblika.
Repúblika di Haiti | ||
---|---|---|
République d'Haïti (franses) Repiblik d Ayiti (krioyo haitiano) | ||
Lema: Liberté, égalité, fraternité (franses) Libète, Egalite, Fratènite (krioyo haitiano) “Libertat, igualdat, fraternidat” | ||
![]() | ||
Atministrashon | ||
Kapital | Port au Prince | |
Idioma ofisial | francses Krioyo Haitiano | |
Stat mas grandi | Port au Prince | |
Gobernashon | Repúblika ku sistema semi-presidensial | |
Presidente | Claude Joseph | |
Promé minister | Ariel Henry | |
Geografia | ||
Área | 27,750.0 km² (0.7% awa) | |
Koordinatonan | 19°0′N 72°48′W / 19.000°N 72.800°W | |
Poblashon | ||
Populashon (2017) |
10,981,229 395.72 habitante/km² | |
Gentilisio | haitiano | |
Otro infromashon | ||
Moneda | Gourde | |
Zona di tempu | UTC−5 | |
Wèp | .ht | |
Kódigo | HTI | |
Tel | +509 | |
Mapa detaya di Haiti | ||
![]() | ||
Imágennan riba ![]() | ||
Wèpsait ofisial | ||
[Editá Wikidata] · [Manual] |
Haiti tin un área di 27,750 km2, e di tres pais mas grandi den área den Karibe i ku un poblashon estimá di 11.4 mion hende e ta e pais mas poblá den region karibense. Un di e idiomanan ofisial i esun mas papia riba e isla ta Kreyòl ayisyen, ku ta un idioma krioyo ku base den entre otro franses. Haiti a sufri un seri di teremoto basta grave resientemente ku a okashoná ku 200.000 hende a muri.
Historia
editáE isla tabata habitá pa e indígenanan taino, prosedente di Sur Amérika. E promé oropeonan a yega dia 5 di desèmber 1492 durante e promé biahe di Cristóbal Colón, kende na promé instante a kere ku el a topa India òf China. Colón a funda e promé kolonia oropeo na Amérika, La Navidad, na loke awendia ta e kosta nort-ost di Haiti. E isla a keda reklamá pa Spaña i yamá La Española, formando parti di e imperio spaño te ku komienso di siglo XVII. Sinembargo, reklamashonnan kompetitivo i e kolonianan di e fransesnan a kondusí ku e parti wést di e isla a ser sédé na Fransia na 1697, ku despues a wòrdu yamá Saint-Domingue. E kolonianan franses a establesé plantashonnan lukrativo di kaña di suku, trahá dor di un kantidat grandi di katibu ku a bini for di Afrika, loke a hasi e kolonia un di e mas riku na mundu.
-
Sinku teritorio kasike na Hispanola den tempu di yegada di
-
Lantamentu di esklabo na Saint-Domingue na 1791
Den medio di e Revolushon Franses (1789-99), esklabo, marano i hende liber di koló a lansa e Revolushon haitiano (1791-1804), dirigí pa un eks-esklabo i e promé general pretu di e ehérsito franses, Toussaint Louverture. Despues di 12 aña di konflikto, e forsanan di Napoleon Bonaparte a ser derotá pa e susesor di Louverture, Jean-Jacques Dessalines (más despues emperador Jacques I), kende a deklará soberania di Haiti dia 1 di yanüari 1804, e promé nashon independiente di Latinoamérika i Karibe, e di dos repúblika di Amerika, e promé pais di Amerika ku a eliminá sklabitut i e úniko estado den historia establesé pa un rebelion di sklabitut eksitoso. Aparte di Alexandre Pétion, e promé presidente di e Repúblika, tur e lidernan di Haiti tabata eks-esklabo. Despues di un periodo kòrtiku den kua e pais a dividi den dos, presidente Jean-Pierre Boyer a uni e pais i despues a purba di pone henter Hispañola bou di kontrol haitiano, precipitando un seri largu di guera ku a terminá den e dékada di 1870 ora Haiti a rekonosé formalmente e independensia di Republika Dominikano.
E promé siglo di independensia di Haiti tabata karakterisá pa instabilidat polítiko, ostrasismo di e komunidat internashonal i pago di un debe paralisante na Fransia. E volatilidat polítiko i e influensia ekonómiko stranhero den e pais a hiba Merka pa okupá e pais for di 1915 te ku 1934. Despues di un seri di presidensia di korto durashon, François (Papa Doc) Duvalier a asumí poder na 1956, markando e komienso di un periodo largu di gobernashon outokrátiko kontinua pa su yiu, Jean-Claude (Baby Doc) Duvalier, ku a dura te 1986. E periodo tabata karakterisá pa violensia sanshoná pa e estado kontra oposishon i sivíl, korupshon i stagnashon ekonómiko. Despues di 1986, Haiti a kuminsá purba di establesé un sistema polítiko mas demokrátiko.
Referensia
|