E articulo aki ta uza ortografia di Papiamento. Lo aprecia si por mantene e articulo aki na estilo di Papiamento.


Philomena (Philo) Wong (☆ 22 di december 1941 na Paradera – † 7 di maart 2023 na Aruba) tabata un maestro, poeta, escritor y declamador Arubiano. E tabata skirbi na Papiamento.

Bida editá

Philomena Wong a nace dia 22 di december 1941 na Paradera, Aruba, como yiu di un mama Arubiano y un tata di descendencia Chines. Hunto cu su rumannan el a lanta na San Nicolas unda su famia tabatin un supermercado dilanti di "Nicolaas Store". Despues di caba scol secundario na Filomena College el a bay studia pa maestro na Arnhem (Hulanda). El a cuminsa su carera den enseñansa na 1964. Durante 15 aña el a traha como maestro y despues como e prome cabesante Arubiano di Theresiaschool, un scol basico na San Nicolas. Na 1979 el a bay traha na FAVI como maestro ambulante di mucha visualmente incapacita. Wong tabata activo den YMCA y tabata lider di scouting pa mucha muhe desde 1964. E mesun aña ey, na 1964, el a funda Kindervakantiewerk Aruba y tabata su presidente di 1964 te 1970.[1] E fundacion tabatin como meta pa organisa campamento pa mucha muher hoben menos privilegia.[2]

Den decada nobenta Wong tabata activo den politica, prome como miembro di directiva di FESCA y despues, pa e eleccion di 1993 como candidato nr. 23 riba lista di AVP, logrando 141 voto personal.[3] Despues di tabata malo pa algun tempo Philomena Wong a fayece dia 7 di maart 2023 na edad di 81 aña.

Carera literario editá

Philomena Wong a cuminsa skirbi su prome poemanan durante su estudio na Hulanda. E tabata skirbi na Papiamento, idioma cu e tabata domina bon, como su idioma materno.[4] Na 1970 el a haci su debut den "Watapana", un revista cultural Antiano. Philomena ta pertenece na e generacion di poeta rond e revista aki. El a publica despues tambe den e antologianan "Di Nos" di Pierre Lauffer na 1971, "Cosecha Arubiano" na 1983 y “Isla di mi” di Frank Williams na 2000 y den e revista "Skol i Komunidat" na 1985 y 1986.

Na 1984 el a publica su prome coleccion di 14 poema "Mi" ta biba den mi pensamento cu tin como tema central e derecho di e individuo riba su propio existencia y balor. Den un di e poemanan e ta desbarata e moral dobel den cual su persona como hende muhe tin cu biba.[5][6] E buki cu a sali bou su propio maneho tabata un exito, logrando den poco tempo bende 700 ehemplar riba un poblacion di 60.000 hende.[7] Na 1986 el a publica su poesia epico titula Na caminda pa independencia, cu ta expresa su sentimentonan mixto tocante e lucha pa Aruba su status aparte dentro di Reino Hulandes.[8]. Acompaña pa musica y arte di movemento el a declama e poema aki pa prome biaha na 1986 riba Dia di Himno y Bandera. E poema ta expone brevemente e "literatura indianista", na momento di trata e historia pre-colombiano di Aruba. Wong tabata mira e obra como uno educativo, cu lo por uza como punto di salida pa discusion na scol, por ehempel durante e lesnan di ciencia social. Na 1988 Wong a publica su poema Abrenuncia na un forma unico: riba un mosaico diseña pa Johnny Fingal den un tirada di 250 ehemplar. E poema aki ta yen di ironia y ta trata e reaccion di hende, ora nan mira nan mes den spiel den baño. Na 1992 ta sali Di ta .. pa .. tabata, un coleccion di poema cu ta oscila entre e presente (ta) y e pasado (tabata), for di su prome poema tocante e bunita 'mainta' te 'morto' y 'luto' na final. E ta un obra tristo, den cual 'bira bieu' y 'muri' ta para central pa un realidad sin scapatorio. Na 1993 el a publica Crusando Frontera / Crossing borders, cu ta un coleccion di poema cu a sali den su prome y su di tres coleccion cu nan traduccion na ingles.

Cu su don pa declama Wong tabata presenta su propio obranan na manifestacionnan cultural-literario na Aruba, Corsou y Hulanda. Como invitado di e organisacion Women’s International Writers el a declama na 1993 na e conocido mercado di buki internacional na Alemania, Frankfurter Buchmesse.[9] Un di su poemanan mas conoci ta Placa Mancha, inspira riba e problematica nacional y internacional di logra placa na un manera ilegal.[10] E poema ritmico aki, cu ta ilustra e vigor di idioma Papiamento cu e ripiticion di e palabranan "placa placa, placa", el a presenta na Plaza Betico pa e pareha real hulandes, principe Willem-Alexander y princesa Maxima, na 2002.[11] Wong tambe tabata presenta cuentanan cortico ku e mes a skirbi, pero no a yega na publica.[12]

Wong a publica storia di mucha den e corant "Bon Dia Muchanan". El a traduci dos buki di mucha di Jacques Thönissen di Hulandes pa Papiamento: na 2005 E aventuranan di Cado Cododo (De avonturen van Cado Cododo), sigui na 2008 pa Spoki, bandido y buscadonan di oro (Spoken schurken en goudzoekers).[13]

Na 1986 el a ricibi e "Premio di Oro Aruba" pa su logronan riba tereno di literatura y su aporte na Papiamento.

Obra editá

  • 1983 - "Mi" ta biba den mi pensamento (poesia)
  • 1986 - Na caminda pa independencia
  • 1992 - Di ta….pa….tabata
  • 1993 - Crusando Frontera / Crossing borders, Charuba

Mira tambe editá