Boneiru

isla karibense; munisipio special di Hulanda
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Bonaire (òf Boneiru i na Aruba: Boneiro) ta un isla hulandes den Hulanda Karibense ku ta forma un munisipio spesial komo entidat públiko karibense. E ta un di e islanan ABC (Aruba, Boneiru i Kòrsou). E kapital ta Kralendijk, i e stablesimentu mas bieu ta Rincon. E idiomanan mas komun ta ingles, spaño i papiamentu. E idioma ofisial ta hulandes. Te 2010 Boneiru tabata un isla di e Antias Hulandes, anterior país outónomo di Reino Hulandes. Kòrsou a haña su Status Aparte huntu ku Sint Maarten, riba 10 di òktober 2010. Boneiru, Saba i Sint Eustatius a bira munisipio di Hulanda, e asina yamá islanan-BES.

Entidat públiko Boneiru
Openbaar lichaam Bonaire
Bandera di Boneiru Eskudo di Boneiru
Bandera Eskudo
Himno: Tera di Solo i Suave Bientu
Lokalisashon di Boneiru
Kapital Kralendijk
Siudat mas grandi Kralendijk
Idioma(nan) ofisial Papiamentu, Hulandes
Forma di gobernashon Demokrasia parlamentario
Monarkia konstitushonal
Willem-Alexander
Jan Helmond
Edison Rijna
Munisipio spesial di Hulanda
Teritorio insular (Eilandgebied)
Statuut
Munisipio spesial

3 di mart 1951
15 di desèmber 1954
10 di òktober 2010
Area
 - Total
 - Awa (%)
 
288 km² 
n/a
Poblashon 2020
 - Aproksima
 - Densidat
 
20.900 
72.5/ km² 
Moneda Dòler (Dollar) (USD)
Zona di tempu (UTC-4)
TLD di internet .an
Kódigo pa yama +599

Boneiru tin un área di 288 km² (111 mia²). Den e senso di Antias Hulandes di 2001, e poblashon tabata 10.791 habitante, dus mas hende ku promé, lokual ta nifiká un densidat di poblashon di 37 habitante pa kilometer kuadrá. Den 2004 e poblashon tabata aproksimadamente 10.185 habitante. Na komienso di 2020 tabata aproksima un poblashon 20.900 habitante.[1]. Klein Bonaire tin un área di 6 km² i no ta habitá.

Historia editá

  Artikulo prinsipal: Historia di Boneiru

E promé habitantenan di Boneiru tabata e kaiketionan di Venezuela, ku a yega e isla banda di aña 1000. E úniko restantenan di e indjannan aki ta entre otro e pinturanan di kueba den bisendario di Onima na kosta ost di Boneiru.

Na aña 1499, Alonso de Ojeda i Amerigo Vespucci tabata e promé oropeonan na Boneiru. Pasobra no tabata tin oro i e tera no tabata bon pa agrikultura, e spañonan no a kere tabata nesesario pa hasi e isla un kolonia. Nan a hiba e indjannan komo katibu na Sur Amérika pa traha riba plantashi. Na aña 1526 e spañonan a introdusí bestianan doméstiko na Boneiru.

Tambe tabata tin un komunidat den bisendario di Rincon ku tabata kas di algun pirata. Mayoria hende di e komunidat aki tabata prisonero.

 
Faro di Fort Oranje, Kralendijk

E spañonan a pèrdè e isla na e hulandesnan ku a invadí na aña 1633. E isla a kai bou di Wouter van Twiller, gobernador di Hulanda nobo, i bou di mandato di e West-Indische Compagnie. Nan a trese un kantidat chikitu di katibu pa agrikultura (mas tantu palu i maishi) i ganashi di salu. E katibunan ku tabata traha den saliña tabata biba den kasnan chikitu serka di nan, no mas haltu ku 2 meter. Por mira e kasnan aki ainda na Boneiru. Sklabitut na Boneiru tabata abolí na aña 1863.

Na kuminsamentu di siglo 19, Gran Britania a invadí Antia dos biaha. Na aña 1816 ora tabata disidí ku Boneiru lo keda parti di Hulanda, e hulandesnan a traha Fort Oranje na Kralendijk pa protehá e isla. E faro di e fòrti tabata trahá na aña 1868. Salu tabata e fuente mas grandi di ganashi pa e isla. E produkshon a bira asina grandi ku a traha kuater obelisko pa guia barku na e saliñanan.

Na siglo 20 a renobá e haf i a traha e aeropuerto Aeropuerto Internashonal di Boneiru. Na aña 1936 hòmbernan a haña derecho pa vota. Durante e Guera Mundial II a traha un kampo di konsentrashon riba e isla pa alemannan i nazinan hulandes enkarselá. Bou di Reina Juliana, Antias a bira un parti outónomo den Reino Hulandes na aña 1954.

Nòmber editá

Tin varios teoria di kon Boneiru a yega na su nòmber. Hopi hende ta kere ku e ta di e palabranan "bon aire" na franses, ku ta nifiká "bon airu", pero no tin ningun prueba ku esaki ta hecho. Un splikashon mas mihó ta ku e ta di e palabra Karibe "banare", ku ta nifiká algu manera "tera plat" òf "tera abou". E indjannan a kompará e tera relativamente plat di Boneiru ku e serunan haltu di Sur Amérika.

E spañónan a deskubrí ku e indjannan tabata yama e isla "Boynay". Nan a tuma e nòmber aki i despues di tempu bou di e hulandesnan, esaki a bira "Bonaire".

Un otro splikashon ta ku Bonaire ta bin di "Boy Nayil", e nòmber di e yu di e dios mayor ku tabata tin forma di un kolebra di plata. E indjannan tabata yama e isla "Boy Nayre" ku ta nifiká "kas di e kolebra di plata".

Demografia editá

Boneiru tin 24.090 habitante segun konteo na 2022.[2] Na 2001 86% di e poblashon tabatin nationalidat hulandes, sinembargo solo 52% a nase na Boneiru. Ademas di personanan di otro parti di Reino Hulandes: Aruba, Kòrsou i Hulanda i di paisnan bisiña Venezuela i Colombia, tin hopi residente di Republika Dominikano, mas bien migrante ekonomiko. Gran parti di su habitantenan ta birasial, produkto di matrimonionan entre oropeo i afrikano.

Un gran mayoria di e poblashon ta katóliko (77%). Mas aleu tin un komunidat protestante chikitu i un kongregashon evangéliko kresiente (masomenos 10% di poblashon).

Polítika editá

Boneiru ta un entidat públiko di Hulanda, tambe konsiderá komo "munisipio spesial". E tabata forma parti di Antias Hulandes for di 1954 te 2010 ku e status di teritorio insular. E gobièrnu insular, yamá Entidat Publiko Boneiru òf Openbaar Lichaam Bonaire (OLB), tin su sede na Kralendijk i e gobièrnu di Hulanda na Den Haag.

Riba 10 di sèptèmber 2004 a tene un referèndum, unda 59% tabata ke ta parti di Hulanda. Solamente 16% tabata ke pa e situashon keda manera e ta, dus parti di Antia Hulandes.

Konseho Insular di Boneiru ta konsisti desde 28 di mart 2023 di e siguiente miembro representando:

 
Bestuurskantoor na Wilhelminaplein, Kralendijk
  • PDB - C.C.A. Abraham, D.M.D. Crestian, R.M. Hellburg-Makaai
  • UPB - S.B. Chirino-Felida, B.R. Dirksz, P.J. Kroon
  • MPB - H.M. Thielman (remplasa pa C. Vrolijk), H.J.P.J.T. Wout
  • M21 - D.E. Coffie.

Kolegio Ehekutivo di Boneiru, ku tin e poder ehekutivo riba e isla, ta forma pa e gezaghebber, komo presidente, i e diputadonan. Desde 26 di òktober 2023 tin un koalishon di partidonan PDB-M21-frakshon Vrolijk.

  • Gezaghebber: Nolly Oleana (remplasante interino di Edison Rijna desde aprel 2023)[3]
    • Diputado: Clark Abraham (PDB) - direktorado di Maneho i Sosten, direktorado di Supervishon i Mantenshon di Lei, Bienestar di animal, Asuntunan ekonómiko i turismo, maneho i deporte i asuntonan deportivo
    • Diputado: Anjelica Cicilia - direktorado di Planifikashon i Desaroyo
    • Diputado: Nina den Heyer (sin partido) - direktorado di Komunidat i Kuido
  • Sekretario insular: Christopher Frans (remplasante di Wendy Pelk desde 1 di mart 2023)


Mira tambe: Lista di partido politiko na Boneiru

Ekonomia editá

 
Salu, e oro blanku di Boneiru

Salu editá

Boneiru tabata un di e eksportadornan mas grandi di salu pa Merka pa basta aña, i ta kontinuá di hasi esaki ku un sistema di ganashi di salu ku no ta hasi daño na medio ambiente. Hasta den siglo 15 hulandesnan tabata uza katibu pa gana salu, uzando e mesun método di evaporashon ku ta uzá awendia, pero na un eskala mas chikitu. Produkshon di salu ta kubri gran parti di e parti zùit di e isla, i ta manehá pa e gigante industrial Cargill.

Mira tambe artikulo prinsipal: Ekstrakshon di salu na Boneiru

Dùikmentu editá

 
Sambuyamentu na ref di koral.

Boneiru ta konosí komo un ekselente pa sambuyamentu i ta konsiderá komo un di e mihó lugánan pa dùik i snòrkel na mundu. E sektor turístiko boneriano ta dirigí riba amantenan di dùikmentu i otro deportenan akuátiko. E isla ta rondoná pa un ref di koral ku ta fasil pa yega for di e kostanan wèst i zùit. Ademas, e kosta kompletu di Boneiru tabata deklará un santuario marino, asina preservando e bida marino. E ref di koral rònt di Klein Bonaire ta hopi bon preservá, i ta atraé dùikdó i snòrkeldó.

Banda di e bida marino, Boneiru ta famá pa su poblashon di flamingo i su santuario di buriku.

Washington Slagbaai National Park, ku ta kubri gran parti di e parti nort-wèst di e isla, ta un preservashon ekológiko. E punto mas haltu di e isla, Seru Brandaris, ta den e preservashon aki i tin un bista kompletu di henter e isla.

E laguna di Lac na e parti ost di e isla ta un lugá ideal pa windsurf.

Link eksterno editá


 
Teritorio karibense di Reino Hulandes
Islanan grandi: Aruba | Boneiru | Kòrsou | Saba | Sint Eustatius | Sint Maarten
Islanan chikitu: Klein Bonaire | Klein Kòrsou | Green Island

Reino Hulandes